Het onverwachte succes van R.E.M.’s 'Out Of Time'

Op het moment dat acts als Michael Jackson en Guns N’ Roses de charts domineren is daar in 1991 plotseling R.E.M., een bandje uit Athens, Georgia dat met z’n folky geluid doorbreekt naar het grote publiek. 25 jaar na dato blikken we terug op de totstandkoming van succesalbum Out Of Time.
Ten tijde van Green (1988) had R.E.M. de muziekcritici al aan z’n kant staan. Het invloedrijke Amerikaanse muziekmagazine Rolling Stone had de band al op de cover geplaatst en het viertal ‘Amerika’s beste rock & roll band’ gedoopt, het Britse Q kwam superlatieven te kort in zijn recensie en ook hier in Nederland werd Green tot beste album van het jaar verkozen door muziekkrant Oor. Dat de band op een dag ook echt bovenaan de charts zou komen te staan en tot op de dag van vandaag veelvuldig gedraaid zou worden op de radio, had niemand echter durven dromen.
Na een welverdiende pauze van een jaar (eigenlijk was de band vanaf debuut Murmur uit 1983 constant op tournee) waren de twintigers in september 1990 weer op stoom en boekten ze de Bearsville Sound Studio in Woodstock, upstate New York. Deze ooit door Albert Grossman  (manager van Bob Dylan en Janis Joplin) opgerichte studio werd door z’n afgelegen locatie, op zo’n twee uur rijden New York City, beschouwd als een waar retraite voor bands. Acts als The Band, The Rolling Stones en Todd Rundgren hadden er al opgenomen. R.E.M.’s producer van dienst was wederom Scott Litt, die ook al achter de knoppen zat ten tijde van voorgangers Green en Document (1987). Op dat moment had Litt nog niet veel bijzonders op zijn resume staan: het kwam juist door zijn diensten voor R.E.M. dat hij later benaderd werd door bands als Nirvana, Counting Crows en New Order. Ook voor wat aanvullend opnamewerk hoefde er wat betreft de band geen peperdure sterproducer ingevlogen te worden: het werd de studio van John Keane in thuisstad Athens. Keane was de buurman van gitarist Peter Buck. Kortom: R.E.M. hield het klein en dicht bij zichzelf. Dat ze zich deze creatieve vrijheid konden veroorloven was de reden dat ze twee jaar eerder bij platenlabel Warner Bros. tekenden en niet bij een van de andere labels – die vaak veel meer geld boden om de band onder contract te krijgen.

Bassist Mike Mills vertelde onlangs in een interview met het Amerikaanse Pitchfork dat hij en zijn collega’s graag een beetje wilden experimenteren op hun nieuwe album, iets waar ze op Green al voorzichtig mee begonnen waren. “Peter was z’n elektrische gitaar een beetje zat en wilde wel eens wat anders proberen”, aldus Mills. “Dus hij speelde mandoline op een paar nummers. We besloten daarmee door te gaan op Out Of Time”. Naast Bucks mandoline komen er op Out Of Time nog meer instrumenten voorbij die je niet snel bij een rockband tegenkomt. Zo gaat R.E.M. aan de haal met strijkers, een orgel, een klavecimbel en een pedal-steelguitar. Daarnaast worden er ook enkel gastmuzikanten gestrikt, waaronder rapper KRS-One (te horen op Radio Song) en Kate Pierson, zangeres van stadgenoten The B-52’s, die te horen is op Near Wild Heaven, Me In Honey en Shiny Happy People. Het laatstgenoemde nummer wordt een hit voor de groep.

Het was echter een ander nummer van het album dat de doorbraak van de band forceerde: Losing My Religion. Het nummer, met z’n kenmerkende mandolinedeuntje, was een beetje een a-typische song. Als het aan de platenmaatschappij had gelegen was het nummer dan ook niet als eerste single uitgebracht. ‘Waarom zou je zo’n folky als eerste naar buiten brengen?’, vroegen ze zich af bij Warner. Guns N’ Roses was toentertijd de grootste band ter wereld en áls de jeugd al met ‘indie’ muziek bezig was, dan ging het juist om Britse bands als The Stones Roses en de Happy Mondays. Er leek niemand bezig te zijn met de muziek waar Stipe en co mee op de proppen kwamen. Gelukkig hield de band voet bij stuk: toen de single in februari 1991 verscheen, schoot hij direct naar de vierde positie van de Amerikaanse charts. Bij ons in Nederland deed hij het nog beter: Losing My Religion stond maar liefst drie weken op de eerste plek van de Top 40. Niet gek voor zo’n alternatief bandje, toch?

En dan te bedenken dat het uit duizenden herkenbare deuntje eigenlijk stomtoevallig tot stand kwam. Buck zat een beetje gedachteloos tokkelend voor de buis toen hij plots hij het riffje te pakken had. De single betekende de definitieve doorbraak naar de mainstream voor R.E.M en werd bekroond met twee Grammy Awards. Nu, 25 jaar later, heeft deze song niets aan kracht ingeboet en hoor je hem nog geregeld voorbij komen op de radio. De titel, een zin uit het nummer, heeft overigens niets met religie te maken. Het is een typische uitdrukking die in het zuiden van de V.S. gebruikt wordt. Het ‘verliezen van je religie’, betekent dat je aan het einde van je latijn bent, dat je je geduld verliest. De tekst zelf gaat over een onbeantwoorde liefde.
Het kleurrijke album, vol songs over zelfreflectie, viel net als z’n voorganger bijzonder goed bij de critici en werd door de meeste dan ook met 5 sterren beloond. Rolling Stone magazine schreef in z’n lovende recensie dat R.E.M. geen ‘plattegrond’ bij zich heeft. “… je weet nooit wat er zich om de hoek bevindt. Dat is het leuke en fascinerende aan dit album.” Met Out Of Time bewees R.E.M. dat je als alternatieve band mainstreamsucces kon behalen, zonder je integriteit te verliezen. Daarmee hebben ze de weg geplaveid voor talloze andere rockbands die het muzieklandschap van de jaren negentig bepaalden, waaronder Nirvana, Smashing Pumpkins en Green Day.
De band viert het jubileum met een speciale deluxe editie, vol outtakes, nooit eerder uitgebrachte demo’s en live-opnames. Meer informatie bij Bol.com:

Openingsfoto: Anton Corbijn