Robert Long: een van onze meest veelzijdige artiesten

Halverwege de jaren zeventig was geen enkel in oranje en bruine tinten opgetrokken interieur compleet zonder de eerste Introspection van Thijs van Leer en Vroeger Of Later van Robert Long. Wie zichzelf graag aan de goede kant van de streep plaatste – voor gelijke rechten van minderheden, tegen de oorlog, het grootkapitaal en de bemoeizucht van de kerk – moest vooral dat laatste album in huis hebben. Toch was het veel meer dan een vinyl geperst bewijs van goed gedrag. Het enorme succes was vooral te danken aan de grote artistieke kwaliteit van dit debuut.
Robert Long ontpopte zich als een veelzijdige zanger. Hij maakte diepe indruk met zijn aangename stemgeluid en zijn verfijnde taalgevoel. De zanger kon teder zijn, zoals hij liet horen in het ontroerende Kalverliefde. Of erg geestig, zoals in Vieze Lieze. Op dit eerste album hadden heilige huisjes het al zwaar te verduren. De kerk kreeg er van langs in Jezus Redt, terwijl de vloer werd aangeveegd met de burgermansmoraal in Liefste Mijn Liefste.
Zijn maatschappijkritische werk won nog aan gewicht nadat steeds meer bekend werd over zijn eigen jeugd. Het waren, zoals hij dat later in een theaterprogramma zou noemen, zijn perenbloesemjaren – vrij naar het liedje Perenbloesem, waarin hij die tijd zou schetsen:
‘Je moest naar school en naar de kerk met zijn psalmen en gezangen, waar de god der wrake heerste met een ijzig schrikbewind.’
Robert Long was als Bob Leverman in de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw in het zwaar gereformeerde Ederveen opgegroeid als kind van een gescheiden moeder. Die status was al genoeg om door de omgeving met de nek aangekeken te worden. Het werd er niet beter op toen zijn homoseksuele gevoelens de kop opstaken. Hoewel hij op latere leeftijd wat milder over zijn jeugd ging oordelen, bezorgde het hem vooral een sterk ontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel.
Met liedjes, in debatten en in columns trok hij onvermoeibaar ten strijde tegen ongelijkheid en hypocrisie.
Het duurde overigens even voor hij daar de juiste stem voor gevonden had. In de jaren zestig probeerde hij als lid van uiteenlopende bands onder de aandacht te komen, waarbij hij zich bediende van de Engelse taal. Met Unit Gloria scoorde hij in 1969 zelfs een hit met The Last Seven Days. Hoewel het succes hem ongetwijfeld zoet smaakte, moest hij geweten hebben dat dit niet zijn bestemming was. Hij verliet Unit Gloria en na een korte periode van bezinning koos hij voor de taal die hij zo liefhad: het Nederlands. Hoe juist die keuze was, bleek al snel. Van Vroeger Of Later werden ruim 600.000 exemplaren verkocht. Het album stond 118 weken in de Album Top 100, waarvan vijf weken op de eerste plaats.
Het debuut vormde een blauwdruk voor het latere werk van Robert Long. Op de albums die volgden combineerde hij breekbare bespiegelingen, ongetemde romantiek met scherpe maatschappijkritiek. De met een Edison onderscheidden langspeler Levenslang leverde hem in 1977 opnieuw groot succes op. Het bevatte fraaie songs, zoals Jacob – over een pastoor die zich met de moed der wanhoop probeerde aan te passen aan moderne tijden.
Even succesvol was Hompo Sapiens, dat drie jaar later verscheen en in de vorm van het titelnummer een venijnige aanval op de Rooms Katholieke Kerk bevatte. Hij kreeg er – opnieuw – een Edison voor. Die strijdvaardigheid leverde hem niet alleen bijval op. Kerken en evangelisten richten hun giftige pijlen op hem, wat hem een pijnlijke herinnering aan zijn jonge jaren opgeleverd moet hebben. Robert Long bond echter niet in. Het inspireerde hem om met nog meer inzet te strijden voor een rechtvaardiger wereld.
Veelzijdigheid bleef een van zijn belangrijkste eigenschappen. Niet alleen als zanger, songschrijver en muzikant. Robert Long stortte zich op het theater. Hij werkte veel samen met Dimitri Frenkel Frank en in de jaren tachtig maakte hij een veelgeprezen reeks programma’s met Leen Jongewaard, o.a. Tot Hiertoe Heeft De Heere Ons Geholpen en En Het Bleef Nog Lang Onrustig In De Stad. Hij schreef columns voor een landelijke krant en presenteerde televisieprogramma’s. Zijn liefde voor het Nederlands kon hij ruimschoots kwijt in het veelbekeken Tien Voor Taal. Hij waagde zich zelfs aan deels autobiografische, deels fictieve boeken.
De muziek dreigde soms op de achtergrond te verdwijnen, maar dat was nooit voor lange tijd. In 1986 scoorde hij een nieuwe hit met de schalkse meezinger Iedereen Doet Het. In de jaren daarna wijdde hij zich samen met Dimitri Frenkel Frank aan een van de meest prestigieuze projecten uit zijn loopbaan: een musical over de Russische schrijver Tsjechov. De songs werden vertolkt door o.a. Boudewijn de Groot en Martine Bijl. Het op single uitgebrachte Vanmorgen Vloog Ze Nog bracht hem opnieuw in de hitparade.
In de jaren daarna bleef Robert Long op veel terreinen actief. Hij stond veel op het podium en bracht op gezette tijden nieuwe, altijd boeiende albums uit. Juist toen de gedachte post vatte dat hij milder aan het worden was, kwam hij in 2000 met alle verontwaardiging die in hem huisde op voor de varkens in de bio-industrie. Zo bleef hij, ook toen de krullen gestaag grijs werden, de gemoederen bezig houden.
Robert Long werd in 2005 geveld door een hartaanval, wat hem noopte optredens af te zeggen. Toch verscheen een jaar later weer een nieuw album: ’n Duivels Genoegen, ook de titel van zijn laatste beoogde theaterprogramma. Aan het eind van 2006 werd er echter kanker bij hem geconstateerd. Behandelingen sloegen niet aan en hij overleed niet veel later op 13 december. In de talrijke terugblikken in de media werd hij vrijwel unaniem geprezen voor zijn zang, zijn teksten, zijn artistieke veelzijdigheid en zijn onvermoeibare vechtlust.
Na zijn dood werd zijn werk met liefde in leven gehouden. Al in 2007 participeerden Willeke Alberti, Gerard Cox, Simone Kleinsma en vele anderen in het eerbetoon A La Longue. In het theaterseizoen 2011-2012 brachten Jenny Arean, Tony Neef, Maaike Widdershoven en Joel de Tombe in Vroeger Of Later opnieuw een hommage aan Robert Long. In 2014 werden zijn liedjes een nieuw leven gegund toen ze vertolkt werden door Paul de Leeuw op zijn album De Leeuw Zingt Long. Eind 2015 eert Stage Entertainment het oeuvre met Robert Long De Musical en nu wordt in samenwerking met de erven Long en Universal een oeuvrebox uitgebracht.
Het is de terechte erkenning voor een uniek talent, wiens liedjes, woorden en opvattingen het niet verdienen om vergeten te worden.
Jij Wou Mij Totaal, de verzamelbox met Roberts complete oeuvre, is nu verkrijgbaar bij Bol.com:

Door Robert Haagsma